მეფე კჳრიკეს ასულის სულტანზე მითხოვება მათე ურჰაელსაცა აქვს მოთხრობილი, მაგრამ სხვაგვარად: მისი სიტყვით ვითომც ეს ამბავი სულტანის საქართველოში შემოსევის უწინარეს მომხდარიყოს; ამას გარდა იქ ნათქვამია, სულტანმა სთხოვა კჳრიკეს ქალი ცოლადა და მან მისის შიშით უარი ვერ უთხრა და მისცაო; ბაგრატ მეფე ამ საქმეში და მოლაპარაკებაში მონაწილედ მოხსენებული არ არის. სელჩუკიანთა ამ ლაშქრობის შესახებ საქართველოში სპარსულს საისტორიო მწერლობაშიაც არის შენახული ცნობები. სახელდობრ ისტორიკოსი ჰამდალაჰ მუსტოუფი ყაზვინი თავის განთქმულს თხზულებას “ტარიხი გუზიდე”-ში მოგვითხრობს: “სულტანი ალფარსლანი საქართველოს (გურჯისტან) დასაპყრობად გაემგზავრა; ბრძოლის შემდგომ ამ ადგილის მმართველმა ბაგრატ გიორგის ძემ სულტანთან ზავი დასდო. საქრთველოს ზოგიერთი ერისთავთაგანი (ამირათაგანი) სულტანმა ტყვედ წაასხა, ზოგი მათგანი მუსლიმანად იქცა... (შემდეგ) სულტანი სომეხთის დასაპყრობად წავიდა და იმ ადგილის მეფესთან ზავი დასდო და მისი ასული ცოლადა სთხოვა. შემდეგ მან იგი განუტევა (გაეყარა) და (თავისს ვაზირთა უპირველესს) ნიზამ ულ-მულკს უბრძანა ცოლად აეყვანა”-ო. თუ ქართულ-სომხურ-სპარსულ ცნობებს ამ ლაშქრობის შესახებ ერთიერთმანეთს შევადარებთ, გამოირკვევა, რომ ქართველი ისტორიკოსების მოთხრობა ჯავახეთში საშინელი სისხლის ღვრის შესახებ მტკიცდება მათე ურჰაელის მოწმობით: ჰამდალაჰ ყაზვინის ამ ომის შესახებ დაწვრილებითი ცნობები არა აქვს, მაგრამ ისიც ადასტურებს, რომ ქართველები დამარცხებულები იყვნენ და ზოგიერთი დიდებულთაგანი ტყვედ იყვნენ წასხმული. სპარსელი ისტორიკოსის მოთხრობა ახალს ცნობას შეიცავს იმის თაობაზე, რომ სულტანმა ალფარსლანმა საქართველოს მიწაწყალი მიატოვა მხოლოდ ბაგრატ მეფესთან ზავის ჩამოგდების შემდგომ. “მტ˜ნე ქ˜ჲ”-ც ამბობს, «მოუვლინა ახალქალაქით მოციქული სულტანმან ბაგრატ მეფესა, და აჰკიდა მზახობა, სთხოვა ასული მისის დისა და მიიქცა სულტანი ანისად», - და ამ სიტყვებითგანაც ჩანს, რომ სულტანს ელჩის პირით მზახობაზე, მაშასადამე მშვიდობიანობაზე, ჩამოუგდია ლაპარაკი; მაგრამ მაინც ქართველი მემატიანის ცნობა მეტად მოკლეა და ამ მხრივ სპარსელი მემატიანის სიტყვები ჩვენს ცნობებს ავსებენ.
ამას გარდა ჰამდალაჰ ყაზვინის მოთხრობა ქართული მატიანის ამ ცნობასაც, რომელიც ალფარსლანის სომხეთში ლაშქრობას შეეხება, ადასტურებს: ქართველი ისტორიკოსსავით იმასაც სულტანის გალაშქრება სომხეთში საქართველოს აოხრების ამბავის შემდგომ აქვს აღწერილი; ამ მხრივ, მაშასადამე, ქართული მატიანის მოთხრობა მათე ურჰაელისაზე უფრო სწორია. პირიქით, სომეხთა მეფის ასულის სულტანზე გათხოვების ამბავში მათე ურჰაელსავით არც სპარსელს მემატიანესა ჰყავს საქართველოს მეფე მონაწილედ დასახელებული. მაინც “მტ˜ნე ქ˜ჲ”-ს ეს შემთხვევა ისე დაწვრილებით და ზედმიწევნით აქვს მოთხრობილი, რომ უპირატესობა აქაც ვგონებ ქართველი ისტორიკოსის ცნობას უნდა მიენიჭოს.
მაგრამ, ვიდრე თავის დისწულს ალფარსლანს ცოლად მისცემდა, ბაგრატმა თავისი ასული მართა ბერძენთა მეფეს  მიათხოვა. ამაზე უფრო ვრცელი ცნობები გიორგი მთაწმიდელის ცხოვრებაში მოიპოვება. ეს ამბავი თურმე ასე მომხდარა: «მი-რა-იცვალა თეოდორა დედოფალი (+1056) მეყსეულად მართა, ასული ბაგრატისი, სამეუფოდ შემოიყვანეს... ხოლო მაშინ დაყო მცირედი ჟამი და კუალად ზემოვე წარიყვანეს მართა; ხოლო, ოდეს მოიწია ჟამი, კუალად მოსთხოვა დუკიწმან და სძლად თჳსად სამეფოსა ამას ქალაქსა შემოიყვანა». მაშასადამე, თავდაპირველად, ალბათ, ნიშნობა ყოფილა მხოლოდ.
ამ ორს ზემოაღნიშნულს ცნობას საქართველოს ისტორიისათვის მხოლოდ ის მნიშვნელობა ჰქონდა, რომ სპარსეთის სულტანისა და ბიზანტიის კეისრის ბაგრატ მეფესთან დამოყვრებას საქართველოსათვის მშვიდობიანობა და მყუდროება უნდა მოეტანა და ძლიერ მეზობელ სახელმწიფოთა შემოსევისაგან უნდა უზრუნველ ეყო.

კახთა მეფის ღალატი

მაგრამ მომავალმა ეს იმედიც გააქარწყლა. 1067-1068 წელს, როდესაც გარეშე მტრებისგან დამშვიდებული მეფე ბაგრატი იყო «გალაშქრებული აღებად კახეთისა» და ძლევამოსილი საქართველოს მეფის წინაშე კახთა მეფემ აღსართან გაგიკის ძემ და «ყოველთა დაყარნეს ციხენი მათნი და ივლტოდეს კავკასიად», სრულებით მოულოდნელად “უგრძნეულად” სპარსეთის სულტანი შევიდა ჰერეთად,” რომლის დიდებულნიც ბაგრატის ერთგულნი იყვნენ. სულტანის შემოსვლისთანავე ბაგრატ მეფის მეწინავე მხედრობამ დაპყრობილს ციხეებს თავი მიანება, უკან დაიხია და «შემოიქცეს მშვიდობით»; ბაგრატ მეფეს პირველად სწორედ ამ მეომრებმა «უამბეს შემოსულა სულტანისა». მეფეც სწრაფად აიყარა და ქართლში გადავიდა.
კახთა მეფე აღსართანი მიერთო სულტანს, ქრისტიანობა უარჰყო, წინადაიცვითა და სულტანს «აღუთქვა ხარაჯა». სამაგიეროდ მან კახთა ბატონს დაუბრუნა ყველა ის ციხეები, რომლებიც ბაგრატ მეფის ლაშქარს დაპყრობილი ჰქონდა და სულტანის შემოსევის დროს «აფხაზთა მეფისა კაცთა დაეყარნეს». კახეთში სულტანი სამს კვირას დარჩა.
«შემდგომად სამისა კჳრისა» სულტანმა გამოილაშქრა ბაგრატ მეფის წინააღმდეგ. მას მოკავშირედ, როგორც მოსალოდნელი იყო, ჰყვანდნენ კახთა მეფე აღსართანი, სომეხთა მეფე კჳრიკე და თბილისის ამირა. შეერთებული მხედრობა შემოსევია ქართლს «თუესა დეკემბერსა ათსა, დღესა შაბათსა, ქრონიკონი იყო ორას ორმოც და რვა» ანუ 1068 წელს ქ. შ. სულტანმა და მოკავშირეებმა “გაუშვეს მარბიელი” რაზმები, რომელთაც მოაოჴრეს ჯერ ქართლი, მერე გადავიდნენ არგუეთს და დაარბიეს ქვეყანა ვიდრე სუერის ციხემდე. იმ დროს სწორედ «იყო ქართლსა შინა პური და ღვინო ფრიადი» და იმ ექვსი კვირის განმავლობაში, როდესაც სპარსეთის სულტანისა და მის მოკავშირეთა მხედრობა საქართველოში დანავარდობდა, ქვეყანა სანოვაგისაგან დაცარიელდა; თანაც «მოისრა ურიცხჳ სული ქრისტიანეთა და ტყუე იქმნა», «მოოჴრდეს ყოველნი ეკლესიანი» და «იქმნა საძაგელ ქუეყანა ქართლისა სახილველად კაცთა» იმიტომ, რომ «სიმრავლითა მძორისათა არა დაედგმოდეს ქეუყანასა თუალნი». ამასთანავე სწორედ იმ დროს სასტიკი ზამთარი და ყინვები დაიჭირა ისე, რომ ვინც მტერს გაექცა და მთებში გაიხიზნა, იმათგანიც ბევრი «მოსწყდა... სიფიცხისაგან ზამთრისა». ქართლი მტრის ლაშქრით იყო მოფენილი; თვით სულტანი იდგა კარებს, მერე ჩამოვიდა შერთულთა; მაგრამ «სიძნელემან ზამთრისამან და ბუქთა ძლიერთა» თავისი სუსხი სულტანს აქაც აგრძნობინეს. ამიტომ, როდესაც აფხაზეთში შეფარებულმა ბაგრატ მეფემ სულტანთან «მიგზავნა მოციქულად ივანე ძე ლიპარიტისი» “ძიებად მშვიდობისა”, სპარსეთის ძლევამოსილი მბრძანებელი მოხარული იყო. მოლაპარაკების შემდგომ სულტანმა მეფის მოციქული თავის პასუხითურთ აფხაზეთში გაისტუმრა. მან «ბაგრატს სთხოვა ხარაჯა და უქადა მშვიდობა». მაშასადამე, სულტანს ჰსურდა, რომ საქართველოს მეფე თავის მოხარკედა და ყმად გაეხადა; მხოლოდ ამ პირობით იყო იგი თანახმა ზავი და მშვიდობა ჩამოეგდო. მაგრამ მოუდლოდნელად მოლაპარაკება მოპირდაპირეთა შორის შესწყდა: სულტანმა «სიფიცხისაგან ზამთრისა ვერღარა მოილოდინა» ბაგრატ მეფის პასუხი და «წარვიდა ქართლით».
შინისაკენ მიმავალმა სულტანმა ჩამოაშორა, «მოსწყჳდა ტფილისი და რუსთავი ამას სამეფოსა» და «მისცა ფალდონს, განძისა პატრონსა». მკაცრს თოვლიან ზამთარს გაზაფხულზე მოჰყვა «სიმდიდრე წყალთა ძლიერი» და წყალდიდობისა გამო მოზღვავებული მდინარეები, განსაკუთრებით-კი მტკუარი, მონდორ-ველებს მოეფინნენ და იმსხვერპლეს «მრავალი სული, რომელი დარჩომილ იყო სულტანისა» აოხრების შემდგომ; ამგვარად, ისედაც დაზარალებულს საქართველოს ბუნებამაც აუნაზღაურებელი ვნება მოაყენა.

ბაგრატის ბრძოლა ფალდონის წინააღმდეგ

რაკი გათამამებულმა ფადლონმა თბილისში და მის მიდამოებში პარპაშობას ხელი მიჰყო, გაზაფხულზე მეფე ბაგრატი ქართლში გადმოვიდა და “ჩადგა დიდგორთა”, მეფეთა საზაფხულო სადგომ ადგილში. ამ გარემოებისათვის თავგასულს ფალდონს ყურადღება არც-კი მიუქცევია, «არად შერაცხა დიდგორთა დგომა მეფისა» და 33000 მეომარით თბილისში მოვიდა. თავის ჯარითურთ მან კარავებში დაიბანაკა ისნის ველზე, ხოლო იქითგან მუხნარისაკენ გაემგზავრა და «არბივნა ქართლისა ნაპირნი». ეს რომ ბაგრატ მეფემ შეიტყო, ერისთავი ივანე ძე ლიპარიტისი და ნიანია ძე ქუაბულისი და ერისთავი ყუელისა მურვან ჯაყელი და სხვანი აზნაურნი რჩეულის ლაშქრითურთ ფალდონს უკან დაადევნა. მაგრამ ამ ჯარმა ფალდონს ქართლში ვეღარ მიუსწრო; იგი თავისის მარბიელი ლაშქრითურთ უკან გაბრუნებულიყო. ქართველებმა მტერს კვალ-და-კვალ მისდიეს და წილკნის კართან ფადლონის “უკანაკერძს”, უკანმავალს ლაშქარს დაეწივნენ და მტერს შეებნენ. «პირველსავე ჴრმლის მოკიდებასა» ფადლონი და მის მხედრობა გაიქცა. ლტოლვილ მტერს ქართველთა ჯარი უკან მისდევდა და «მიჰჴოცდეს». ფადლონის გაქცეული ლაშქარი წააწყდა ნარეკუავის ხრამს, რომელიც “აღმოეგო” თავზარდაცემულ ოტებულ ლაშქრის “ცხენითა და კაცითა” ისე, რომ «ზედა ლაშქარმან მეოტმან გასულა იწყო»; ამასთანავე გზა-და გზა ქართველი მეომრები ტყეებში მიმალულს ფადლონის ჯარის კაცებს იჭერდნენ და ტყვედ მოჰყავდათ. ქართველთა მხედრობის მეორე რაზმმა მზირი უყო და ფადლონის გადარჩენილს ლაშქარს წინ გადაეღობა, «შემოუსწრეს წინა იწროსა ღართისასა» და გზა შეუკრეს; იმ მცირეოდენ მტერს, რომელმაც გაუსწრო და სანამ გზას შეუკრავდნენ გაქცევა მოასწრო, მათ «სდევნნა ლაშქარმან ბაგრატისამან ვიდრე მთადმდე ხერკისა» და აქ ყველანი ამოხოცეს.
თვით ფადლონმაც თხუთმეტის ცხენოსნითურთ ქართველთა მდევარს რაზმს ძლივს გაუსწრო, წილკნის გზას მიჰყვა, არაგვის პირს მიადგა, გაღმა გავიდა და ნარღუევთა გზით ერწოში მივიდა. გზა-და-გზა ფადლონი თავის თავს ფადლონის მოციქულად აცხადებდა, ბაგრატ მეფე გააქცია ფადლონმა და აღსართანთან მივდივარ მახარობლადაო. მაგრამ ერთმა კაცმა, რომელიც ფალდონს იცნობდა, მისი ვინაობა გამოამჟღავნა და დაიჭირა. ფადლონი გაჩუმებისათვის დიდძალს ფულსა და საჩუქარს შეჰპირდა, მაგრამ იმ კაცმა დატყვევებულს ამირას უარი უთხრა: «ვერ ვიქმ საქმესა მაგას, რამეთუ მკჳდრი ვარ მე ამის სოფლისა»-ო. დაჭერილი ფადლონი მან ჟალეთში მიჰგვარა აზნაურსა მესხსა ისაკ თოლობელის ძესა. ამ აზნაურმა «გაძარცუა ერი ფადლონისი» და თვით ფადლონი «შესუა ჯორსა ზედა»; მაგრამ იმის მაგიერ, რომ «აფხაზთა მეფისა გან გაქცეული ფადლონ შეეპყრა და შეეგუარა ბოჭორმას ბაგრატისად», მან თავისი მოვალეობა დაივიწყა, «არ იჴსენა მკჳდრობა აფხაზთა მეფისაგან» და ფადლონი საჩქაროდ აღსართანს მიჰგვარა თელავში; ხოლო კახთა მეფემ აღსართანმა ფადლონი სწრაფად ხორნაბუჯში წაიყვანა.
ამ ამბავის გამგონეს ბაგრატს შეეშინდა, ვაი-თუ კახთა ბატონმა ფადლონი განათავისუფლოსო, და აღსართანთან მოლაპარაკება გააბა. მეფემ აღსართანს «მისცა ბოჭორმა და უჯარმო კახთა» და სამაგიეროდ კახთა ბატონისაგან მიიღო ტყვე ფადლონი. როდესაც ბაგრატს მტერი ხელში ჩაუვარდა, იგი მაშინვე შეეცადა თბილისი კვლავინდებურად ხელში ჩაეგდო. რაკი, როგორც ზემოთ იყო აღნიშნული, თბილისი სპარსეთის სულტანმა ფადლონს გადასცა და იმ დროს მის ხელში იყო, ამიტომ ფადლონი «გასუეს ძელსა და მიუპყრეს ტფილისსა», რომ ფადლონის მიერ დაყენებული ტფილისის მოხელეები დარწმუნებულიყვნენ, რამდენად უნაყოფო და უგუნური იქნებოდა მათი წინააღმდეგობა. მაინც თბილისის დაპყრობა ქართველებისათვის ადვილი არ იყო და თბილისი «აიღეს ჭირვეულად» იმიტომ, რომ ფადლონის მოხელე თბილისში, «თვით გაამირებასა ლამობდა». თბილისი რომ ბაგრატ მეფემ აიღო “თჳსად”-კი არ დაიჭირა, საქართველოს სრულ და განუსაზღვრელ კუთვნილებად-კი არ აღიარა, არამედ თბილისი მისცა საგამგეოდ ვიღაც სითილ, ანუ სილილ არაბს, რომელიც “მემამულე”, ესე იგი თბილისის ამირათა ჩამომავალი ყოფილა. თავისთვის ბაგრატ მეფემ აიღო «ციხენი რუსთავი, ფარცხისი, აგარანი, გრიგოლ-წმიდანი და ქავაზნი»; ამას გარდა ყოველწლიურ ხარკად საქართველოს მეფისათვის უნდა ეძლია «მარადის ორმეოცდაოთხი ათასი დრაჰკანი»; თანაც მძევლები ჩამოართვა როგორც ფადლონს, ისე სითილ არაბს; მეფეს სახელდობრ წაუყვანია «მძევლად ძმისწული მისი, ძე მანუჩასი და [ძენი] სამთა თავადთა განძისათა[ნი]».
დატყვევებული ფადლონის გაშვებას ბაგრატ მეფეს სპარსეთის სულტანი შეეხვეწა და სწორედ «შუამდგომლობითა და სიტყჳთა სულტანისათა დაეზავა ბაგრატ და განუტევა ფადლონი და გაგზავნა საჴელმწიფოსა თჳსსა განძას».
ფადლონმა დიდის ხნით ვერ მოისვენა და მაინც «გატეხნა ფიცნი და შუამდგომელობანი დიდისა სულტანისანი»; ისევ საქართველოს სამეფოს მიადგა და ჯერ «მოიპარა ქავაზნი», მერე აგარათაკენ გაილაშქრა; აგარათა ციხისთავმა აგარანი მიატოვა და გასცა. აფხაზეთში მყოფმა ბაგრატ მეფემ რომ ეს ამბავი შეიტყო, საჩქაროდ გადმოვიდა და აგარანი მტერს ისევ გამოჰგლიჯა ხელითგან. ამასთანავე მეფემ თავისი ცოლის ძმა ოსთა მეფე დორღოლელი მეშველად მოიხმო. დორღოლელი ორმოცი ათასითა მხედრითა გადმოვიდა საქართველოში. თავისი შვილის, უფლისწულის გიორგი კარაპალატის, წინამძღოლობით ბაგრატ მეფემ შეერთებული ქართველ-ოსთა ლაშქარი ფადლონის დასასჯელად და სამაგიეროს გადასახდელად გაგზავნა. ამგვარად, მეფემ «მოაოჴრა განძა და აღიღო ტყუე და ნატყუენავი მისი ურიცხვი» და საქართველოში მოიტანა; ომითგან შემობრუნებულმა ოსთა მეფემ «ითხოვა დარბაზობა, ხოლო ბაგრატ ნება სცა». ოსთა მეფემ ნახა თავისი და, დედოფალი, და სიძე, ბაგრატ მეფე, რომელიც იმ დროს «ტინისჴიდს, ჭალასა ნადარბაზევისასა» მდგომი დიდის ამბით მიეგება თავის მეშველსა და ცოლისძმას. რადგან «მიზეზითა ზამთრისათა» ოსთა მეფეს და დიდებულებს ეშურებოდათ, ბაგრატმა 12 დღეს გამასპინძლების შემდგომ თავისი სტუმრები უხვად დაასაჩუქრა და სამშობლოში გაისტუმრა.
რაკი სულტანის მეგობარი და მოკავშირე ფადლონი თავხედობისათვის ბაგრატ მეფემ სამაგალითოდ დასაჯა, ეხლა საქართველოს ბატონი უფრო უზრუნველყოფილი იყო აღმოსავლეთის მხრით და უფრო გაბედულად შეეძლო ემოქმედა. ამიტომაც იყო როდესაც «შემდგომად ამისსა არონიებდა სულტანი მოციქულთა» ბაგრატ მეფესთან «და უკრებდა ძღუენთა ბაგრატ მეფესა», თანაც «ამოთა ენითა სთხოვდა ხარაჯასა», საქართველოს მბრძანებელიც თავის მხრივ სულტანს ზრდილობიანად ექცეოდა, «ავლენდა იგიცა მოციქულთა და უკრებდა იგიცა ძღუენსა და იყო მათ შორის სიტყუათა სიყვარული», მაგრამ მორჩილების ნიშანი-კი იუკადრისა და «არა დაიდვა ბაგრატ მეფემან ხარაჯა», - საქართველოს პოლიტიკური დამოკიდებულება არ შეალახინა.

ბაგრატ მეფის ავადმყოფობა და გარდაცვალება

ამის შემდგომ ბაგრატ IV დიდხანს აღარ უცოცხლია: «შემდგომად მცირედთა წელიწადთა სამშვილდისა ტბათა მდგომსა ბაგრატ მეფესა დაეცა სალმობა მუცლისა»; ავდმყოფი ჴელმწიფე «ჩადგა მარაბდათა», მაგრამ არამცთუ აქ უკეთობა არ დასტყობია, პირიქით “უფრო გაუძნელდა სალმობა”. მაშინ მძიმე ავადმყოფი მეფე “ტახტითა წამოიყვანეს” ქართლში; მისი შვილი უფლისწული გიორგი კურაპალატი “თანა ჰყუა”. აქ მას მიეგებნენ «ყოველნი დიდებულნი მისნი» და «დედა მისი მარიამ დედოფალი და ცოლი მისი ბორენა და ასული მისი მარიამ». რაკი თანდათან მეფე სულ უკან და უკან მიდიოდა და სიკვდილის მოახლოვებას ჰგრძნობდა, ამიტომ ბაგრატ IV «შემდგომად მცირედთა დღეთა მიუთუალა ძე მათი გიორგი კარაპალატი მეფედ დიდებულთა ამის სამეფოსათა ამის სამეფოსათა», ხოლო მეორე მხრივ «ყოველნი შეჰვედრნა მას» თავის მემკვიდრეს და 292 ქრონიკონსა ანუ 1072 წლის 24 ნოემბერს. გარდაიცვალა. მომაკვდავმა 56 წლის მეფემ თავის უბედურს დედას მარიამ დედოფალს გულმტკივნეულობით უთხრა: «დედაო, მეწყალი შენ, რამეთუ ყოველნი შობილნი შენნი წარგვიქციენ წინა და ეგრეთ-ღა შენ მოჰკუდებიო».
გარდაცვალებული ბაგრატ მეფე «დიდითა დიდებითა და პატივითა წარიყუანეს და დამარხეს ჭყონდიდს». მეფეს წინდაწინვე «თჳსი საფლავი მუნ განემზადა, რათა რაჟამს აღესრულოს მუნ დაემარხოს», და მისგანვე შემზადებულს საფლავში ჩაასვენეს.

ბაგრატ მეფის დახასიათება

ბაგრატ მეფე მემატიანის სიტყვით «იყო კაცი უშუენიერესი ყოველთა კაცთასა»  და, მართლაც, ატენის სიონისა და ზარზმის მონასტრის ეკლესიების კედლებზე შენახულ მის სურათებზე იგი ლამაზი სახის კაცად ჩანს. გარეგან სილამაზესთან ერთად იგი გონებრივადაც უხვად ყოფილა დაჯილდოვებული, ფხიზელისა და სკეპტიკოსის მსჯელობით აღჭურვილი, «სრული სიბრძნითა ფილოსოფოსისათა», - გულუხვი და მოწყალეც იყო; მაგრამ ბედმა მას ბევრი გასაცდელი არგუნა და თითონაც მან დიდგვარიან მოხელეთა თვითნებობისა და წინააღმდეგობის ალაგმვა ვერ შეძლო და თითქმის გამუდმებულს ბრძოლაში დალია თავისი დღენი. ხასიათის სიმტკიცე აკლდა, თუ სხვა რაიმე მიზეზი იყო, არა ჩანს, მაგრამ ეს-კია, რომ თუმცა მეფე ყოფილა გულკეთილი, «მოწყალე და განმკითხველი გლახაკთა», მაგრამ მაინც მემატიანე ჩივის, «ჟამთა მისთა ქუეყანასა დაწყნარება არ აქუნდა, ეკლესიანი და გლეხნი [და] აზნაურნი ვერ იკითხებოდეს»-ო. ეს ცნობა გიორგი მთაწმიდელის “ცხოვრების” მოწმობითაც მტკიცდება. გიორგი მთაწმიდელის მოწაფე მოგვითხრობს, რომ როდესაც ჩვენი გამოჩენილი საეკლესიო მოღვაწე და მეცნიერი ბაგრატ IV თხოვნისაებრ საქართველოში მივიდა, «პირველად ყოვლისა აღლესა მახჳლი მხილებისა მეფეთა მიმართ მრავალთა უწესოებათათჳს უშიშად და თვალუხავად... კუალად ეტყოდა მსჯავრთათჳს და სამართალთა სამეუფოთა, რათა უსჯიდეს ობოლთა და ქურივთა... რათა არა მისდრეკდეს სასწორსა სიმართლისასა დიდისა მიმართ გინა მცირისა და რათა უმეტეს ყოვლისა წყალობაჲ შეიტკბოს»-ო. როგორც ჩანს, ბაგრატ IV დროს მართლმსაჯულება და მიუდგომელობა მართლაც არა ერთხელ ყოფილა შელახული.

სასარგებლო ბმულები